Co znajdziesz w tym artykule:

• Co to jest Hautes Fagnes i jak powstało
• Krajobraz
• Flora
• Fauna
• Strumienie, rzeki, tamy
• Informacje praktyczne o szlakach
• Jak się nie zgubić? 
• Linki do planowania tras pieszych i rowerowych
• Jak dojechać do Hautes Fagnes pociągiem z Brukseli

REZERWAT HAUTES FAGNES

Les Hautes Fagnes-Eifel to największy i najstarszy (1971 r.) park krajobrazowy i rezerwat przyrody w Belgii, usytuowany we wschodniej części kraju, w prowincji Liège. Teren rezerwatu należy do masywu ardeńskiego Reńskich Gór Łupkowych, które potocznie nazywamy Ardenami. Obejmuje 240 tys. ha bagnistych, torfowych i zalesionych terenów, z czego 70 tys. ha (w tym 4500 ha jako rezerwat przyrody) znajduje się na terenie belgijskich gór Arden. Pozostała jego część leży na przyległym terenie niemieckiego masywu gór Eifel.

Le Haute Fagne znaczy tyle, co wysokie torfowisko, po polsku nazywane też mszarem bądź rojstem. 

Torfowiska to ekosystemy, w których tworzy się torf, czyli częściowo rozłożona materia organiczna. By torfowisko mogło się rozwijać, wszystkie dopływy wody (deszcz, śnieg, wody gruntowe) muszą trwale przewyższać straty (odpływ, parowanie, transpiracja roślin). Dodatkowym wymogiem jest to, aby przepływ wody był niski lub nawet nieistniejący (woda stojąca).

Aby w pełni zrozumieć wyjątkowość tego miejsca, należy cofnąć się o około 10 tys. lat, kiedy Belgia, jak i reszta półkuli północnej, odmarzła po trwającej setki tysięcy lat epoce lodowcowej. Odmarznięta gleba, wraz ze szczątkami organicznymi, osiadła na łupkowych, nieprzepuszczających wody skałach. W wilgotnym i ubogim w tlen środowisku, całkowicie odcięta od wód gruntowych, dała początek złożom torfowym, sięgającym miejscami nawet 7 m głębokości. To całkiem nieźle jak na przyrost 1 mm rocznie.

KRAJOBRAZ

Na przestrzeni lat krajobraz Hautes Fagnes uległ licznym przeobrażeniom. W średniowieczu rozpoczęła się intensywna wycinka drzew i eksploatacja torfu, która trwała nieprzerwanie do połowy XX w. Torf stanowił główne źródło ogrzewania dla zamieszkałej tu ludności. W miejsce wydobytego torfu i wycinki sadzono, jak pod linijkę, drzewa iglaste – głównie świerki, które stanowią dziś stały element krajobrazu. A jeszcze nie tak dawno temu rosły tu jedynie drzewa liściaste.

Pojawienie się świerków znacznie zaburzyło równowagę tego wyjątkowego ekosystemu. Drzewa te nie potrzebują aż tak mokrej ziemi, jaka była ówcześnie na torfowiskach. W wielu miejscach powstały więc dreny, które miały odprowadzić nadmiar wody i stworzyć optymalne warunki do hodowli przemysłowej drewna świerkowego. Powstałe na skutek drenażu szkody od wielu lat próbują naprawić władze rezerwatu, odbudowując naturalne, mokre środowisko poprzez zamykanie drenów, wycinkę nierentownych hodowli świerków oraz pozbywanie się roślin zagrażających mokradłom. Torfowiska mogą magazynować do dziesięciu razy więcej CO2 niż gleby mineralne, lecz gleba torfowa jest stabilna tylko wtedy, gdy jest mokra. Natomiast kiedy jest wysuszona, dwutlenek węgla ucieka. Odtwarzanie torfowisk przyczynia się także do redukcji emisji gazów cieplarnianych.

FLORA

W wielu wilgotnych miejscach w Hautes-Fagnes można zobaczyć mech torfowiec w postaci małych izolowanych poduszek w zagłębieniach gruntu lub w postaci ogromnych mat na powierzchni torfowisk. Mchy torfowce to małe, prymitywne rośliny, które rozmnażają się za pomocą zarodników i preferują wilgotne, ubogie w składniki odżywcze środowisko. Podczas gdy górna część rośliny rośnie, dolna część więdnie: w ten sposób u podstawy roślin w torfowisku gromadzi się warstwa martwej i częściowo rozłożonej materii organicznej, zwanej torfem, ot, taka gigantyczna gąbka.

W bardziej suchych torfowiskach i lasach występują trzy gatunki borówek: borówka pospolita, borówka wilcza i borówka brusznica. Inne symboliczne rośliny na torfowiskach to: żurawina, andromeda, bażyna, goryczka trojeściowa, Siódmaczek leśny, wrzos pospolity czy nartecja błotna.

Natomiast najbardziej typowymi roślinami dla Hautes Fagnes są:

• wełnianka (bawełna o wąskich liściach), która pod koniec wiosny rozwija małe, jedwabiste, białe pióropusze – nadają one krajobrazowi połyskujący wygląd,
• łomka zachodnia, która od początku lipca otacza torfowiska jasno-żółtym dywanem,
• rosiczka okrągłolistna – jej liście pokryte są maleńkimi mackami, które kończą się kroplami lepkiej cieczy wabiącej owady. Te, które złapią się w pułapkę, zostają strawione przez enzymy wydzielane przez tę wyjątkową roślinę. Dostarczane przez ofiary w ten sposób białko stanowi źródło niezbędnego pożywienia dla rosiczki w szczególnie ubogim środowisku torfowisk.

Przeżycie tych roślin zależy przede wszystkim od wód opadowych, które są magazynowane w działających jak gąbka torfowiskach. Te, których życie dobiegnie końca, tworzą w mozolnym tempie nowe złoża. Choć aktywnych torfowisk zostało w Hautes Fagnes tylko 100 ha, jest to jeden z najlepiej zachowanych tego typu ekosystemów w Europie. Historia zmumifikowana w torfie oraz specyficzna roślinność czynią z tego miejsca raj dla geologów, botaników i paleontologów.

Wiosenną porą, dokładnie w kwietniu, możemy być świadkami jednego z cudów natury w regionie Hautes Fagnes, a mianowicie masowego kwitnienia dzikich żonkili. W dolinach Holzwarche, Warche, Jansbach, Olef, Perlbach, Hohnbach i innych torfowiska, brzegi lasów i łąk pokryte są przez kilka tygodni wspaniałym jasno żółtym dywanem uformowanym przez tysiące kwiatów!

FAUNA

Najciekawsi mieszkańcy Hautes Fagnes:

Cietrzew

Ten charyzmatyczny, mało znany ptak jest symbolem torfowiska Hautes Fagnes. W przeszłości był on panem belgijskich wrzosowisk i torfowisk, jednak obecnie jego populacja znacznie się zmniejszyła. Cietrzew ma około 60 centymetrów długości, czarne upierzenie z niebieskimi refleksami i małą białą plamką na skrzydle. Kolor ten występuje również na jego ogonie w kształcie liry, od którego pochodzi jego nazwa – Tétras lyre. Posiada również charakterystyczny czerwony grzebień na łebku. Samice, w przeciwieństwie do samców, są bardziej dyskretne i bywają mylone z innymi zwierzętami, takimi jak kura bażanta czy kuropatwa. Są mniejsze i mają jasno brązowe upierzenie, które zapewnia im doskonały kamuflaż.

Włochatka zwyczajna

To gatunek sowy podlegający ścisłej ochronie, ponieważ zagraża mu wymarcie. Włochatka może usłyszeć dźwięk z 60 metrów, zamieszkuje północno europejską tajgę oraz górskie bory świerkowe. Obecnie w całej Belgii, a w większości na terenie parku Hautes Fagnes populację szacuję się między 70 a 100 par.

Wilk

Najnowszym mieszkańcem Hautes Fagnes jest wilk, któremu nadano imię fikcyjnej postaci przywódcy stada wilków z ‘Księgi Dżungli’ – Akela. Został on zaobserwowany pierwszy raz w 2018, a jego obecność została potwierdzona kilkadziesiąt razy na podstawie obserwacji z fotopułapek, tropów i śladów. 

Wilki całkowicie zniknęły z Belgii pod koniec XIX w. Obecnie są w fazie naturalnej ekspansji, między innymi ze względu na swój status całkowitej ochrony. Do tej pory w Hautes Fagnes zaobserwowano 5 różnych osobników, lecz większość z nich pojawiła się tylko przejściowo, tak więc Akela do 2021 r. była jedynym potwierdzonym wilkiem żyjącym w Hautes Fagnes. 

Ciekawostką jest fakt, iż badanie jego DNA potwierdziło, że pochodzi on z linii wilków polskich, a w 2021 Akela powiła potomstwo! Trzymamy kciuki, by małe wilczki miały się dobrze i powiększały sukcesywnie swoje stado.

Krótki reportaż pokazujący Akelę, można zobaczyć pod tym linkiem: film z fotopułapki. A jeśli kiedyś zaobserwujecie obecność wilka lub jego tropy czy ślady obecności, możecie to zgłosić tutaj: zgłoszenie obecności wilka.

Dzięki takim informacjom, naukowcy mogą przebadać pozostawione ślady i śledzić aktywność wilków na terenie Belgii.

STRUMIENIE, RZEKI, TAMY

Rezerwat Hautes Fagnes swój specyficzny klimat zawdzięcza położeniu oraz ukształtowaniu terenu. Płaskowyż Hautes Fagnes jest pierwszą przeszkodą, jaką napotykają wiatry wiejące znad Oceanu Atlantyckiego, przynosząc aż 230 dni opadów, 178 dni mgły, 113 dni przymrozków, 78 dni śniegu i średnią temperaturę 6,7°C. Zdarzało się, że śnieg padał jeszcze w maju, a zimą temperatura spadała do -20°C. Jest to jedyne miejsce w Belgii, co do którego możemy mieć pewność, że w sezonie zimowym będzie okraszone śniegiem. Można wtedy pozjeżdżać na nartach na jednym z wyciągów.

Wody padające w tym regionie zbierane są do pięciu zbiorników, z których cztery znajdują się na terenie Belgii. Najstarszy i najbardziej znany zbiornik wraz z zaporą wodną, mieści się w Gileppe. Konstrukcja ta powstała w latach 1867-1875. Zaporę zdobi imponujący monument lwa, o wysokości 13,5 m i wadze 300 ton! 

Woda z tego zbiornika była pierwotnie przeznaczona dla przemysłu tekstylnego, który rozwijał się w tym czasie w regionie Verviers i którego potrzeby sięgały 40 mln litrów dziennie! Inne tamy zostały wzniesione na Vesdre (w Eupen) i Warche (w Butgenbach i Robertville). Dziś te konstrukcje dostarczają wodę pitną ponad milionowi mieszkańców.

Opady, które nawadniają torfową glebę Hautes Fagnes, wypływają dalej z torfowisk licznymi małymi strumykami, które łącząc się ze sobą, tworzą prawdziwe rzeki, podążające różnymi kierunkami. Wody opadowe przedostają się przez mokradła, a następnie przez lasy w kierunku dolin, płynąc często strumykami lub spokojniejszymi nurtami. Wszystkie te głębokie, dzikie doliny wokół Hautes Fagnes mają często niezrównaną urodę!

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Na terenie parku wyznaczonych jest ponad 25 km pieszych tras o różnej długości – od 1,8 aż do 19 km, które oczywiście można ze sobą łączyć. Teren parku podzielony jest na sekcje B, C i D oraz tereny leśne. Obszary te oznaczone są na mapach w celu ich łatwiejszej identyfikacji. 

Przebywanie na terenie sekcji D jest zabronione. Na teren sekcji C można wejść tylko z certyfikowanym przewodnikiem, natomiast w sekcji B i na terenach leśnych możemy poruszać się jedynie po wyznaczonych ścieżkach – pieszych i rowerowych. Z psem można spacerować na terenach leśnych, ale musi on być prowadzony na smyczy. 

Dobrze jest zwrócić również uwagę na czerwone chorągiewki, które informują o zakazie wstępu na daną ścieżkę, często ze względu na ryzyko pożaru. Należy pamiętać, iż na terenie parku znajdują się pokłady starego torfu, które w razie pożaru są bardzo trudne do ugaszenia. Zresztą ogień mógłby spowodować wiele innych szkód dla bioróżnorodności tego miejsca. Dlatego też na wszystkich ścieżkach wprowadzono zakaz palenia papierosów, rozpalania ognisk, biwakowania oraz poruszania się pojazdami silnikowymi.

JAK SIĘ NIE ZGUBIĆ ?

Monotonny i rozległy krajobraz Hautes Fagnes sprawia, że łatwo można zgubić punkt odniesienia i zabłądzić. Zimą 2020 r., kiedy rezerwat Hautes Fagnes przeżywał masowy napływ turystów, dwa razy wzywana była ekipa ratunkowa, która w końcu odnalazła zdezorientowanych turystów. Tylko w jednym przypadku skończyło się hipotermią. W przeszłości natomiast dochodziło tam do drastyczniejszy wypadków. Przestrogą dla turystów niech będzie opowieść o krążącym nad Hautes Fagnes widmie pary narzeczonych, którzy wyruszyli przez teren torfowiska w drogę do urzędu w celu ustalenia daty ślubu, jednak nigdy tam nie dotarli, ponieważ zabłądzili na bagnach. Znaleziono ich po kilku dniach zamarzniętych na śmierć. Mieszkańcy postawili upamiętniający to tragiczne wydarzenie krzyż, który dziś można zobaczyć gdzieś pośród krajobrazu torfowisk. Krzyży w Hautes Fagnes jest dużo więcej, na szczęście nie każdy symbolizuje czyjąś śmierć. Natomiast jedno jest pewne: wybierając się akurat w to szczególne miejsce, warto zabrać mapę, którą bez problemu można zakupić w informacji turystycznej na parkingu Signal de Botrange.

Adres:

Route de Botrange 133 B

4950 Robertville-Waimes

Linki, która pozwala na zaplanowanie tras pieszych, rowerowych i VTT:

LINKI, KTÓRE POZWALĄ NA ZAPLANOWANIE TRAS PIESZYCH, ROWEROWYCH I VTT:

aplikacja na Iphona: https://apps.apple.com/app/go-eastbelgium/id854560041

strona internetowa: https://www.ostbelgien.eu/fr

Jak dojechac do Hautes Fagnes pociagiem z Brukseli?

Uwaga! Poniższe informacje mają charakter informacyjny. Nie ponosimy odpowiedzialności za zmiany w kursowaniu pociągów i autobusów. Informacje należy sprawdzić na stronach przewoźników.

Aby dojechać do Hautes Fagnes, należy dostać się pociągiem do Verviers albo Eupen, a następnie przesiąść się do autobusu. Ze względu na to, iż Verviers jest pierwsze na siatce połączeń z północy kraju, podajemy tu przykład połączenia z Brukseli z przesiadką w Verviers.

Sprawdź połączenia na stronie https://www.belgiantrain.be/en

1.Należy wykupić bilet na pociąg IC 506 w kierunku Eupen, który wyjeżdża o 7:56 z Bruxelles-Midi, a dojeżdża do Verviers-Central o 9:22.

(Pociągi do Verviers kursują co godzinę, natomiast autobusy z Verviers do Hautes Fagnes już nie. Tutaj podajemy optymalną wersję podróży, zakładając, że nie będzie większych opóźnień pociągu).

07:56 Bruxelles-Midi 08:01 Bruxelles-Central 08:07 Bruxelles-Nord 08:26 Louvain 09:04 Liège-Guillemins 09:22 Verviers-Central 

Na przesiadkę do autobusu przewidziane jest niecałe 20 min!

2. Autobus linii TEC – 390 w kierunku Rocherath. Przystanek znajduje się przy Rue d’Ensival

Numer przejazdu – 106. Autobus odjeżdża o 9:45.

Wysiadamy na przystanku: Baraque-Michel (10:13) lub Signal de Botrange (10:15)

strefa wyjazdu: 5911 VERVIERS CENTRE strefa przyjazdu: 5716 BOTRANGE

Przypominamy, że biletów nie kupimy w autobusie. Należy je zakupić on line, bądź w jednym z aparatów stacjonarnych. np. na dworcu w Verviers. Aparat znajduje się po przeciwnej stronie niż przystanek. Pomyśl o zakupie biletów powrotnych! SELF Verviers Gare Centrale, Rue de Bruxelles, 4800 VERVIERS. Bilet należy kupić na 3 strefy, bądź więcej/ Tarif Horizon.

Pełen rozkład jazdy można pobrać klikając tu: rozkład jazdy tec 390

Należy sprawdzić, czy przejazd nie został anulowany w związku z covid-19 klikając tu: Sprawdź anulowane połączenia TEC

Droga powrotna:

Autobus linii 390 w kierunku Verviers.

Godziny odjazdu autobusu:

• w tygodniu: Signal de Botrange 14:17; 17:05; Baraque-Michel 14:20; 17:08;
• w soboty: Signal de Botrange 14:50; 17:50; Baraque-Michel 14:53; 17:53;
• w niedziele i święta: Signal de Botrange 16:52; 19:47; Baraque-Michel 16:55; 19:50;

Pociągi do Brukseli z Verviers odjeżdżają 39 minut po każdej pełnej godzinie: 15:39; 16:39; 17:39 itd. Ostatni odjeżdża o 22:41.

Życzymy wszystkim udanych wycieczek, pięknych widoków i niezapomnianych chwil w obcowaniu z naturą!

Sprawdz nasz artukul o tym jak szukac  sniegu w Belgii

Monika & Iwona.

Zdjęcia z wędrówki do słynnego wodospadu